ب/ظمادهظن ذ هددا جبدا
بِشمیهون اِدهیی رَبّی (به نام خداوند بزرگ)
م/ابا ماجاد بلدبا ضاخدا
اِمشَبّا ماری اِب لِبّا دَخیا (ستایش باد خدایم با قلبی پاک)
صابئین مندایی، پیروان حضرت آدم (اسوثا و زکوثا نهویلی) و حضرت یحیی تعمید دهنده هستند. این دین (صابئین مندایی) دارای ۶ رکن اصلی می‌باشد:
۱- توحید (ایمان به خدای واحد و یگانه)
۲- معاد (آخرت)
۳- مصوتّا (تعمید)
۴- رشامه و براخه (وضو و نماز)
۵- صُما (روزه)
۶- زدقا (خیرات و صدقه)
توحید: توحید در لغت به معنای یکی دانستن و در اصطلاح اهل کلام، یگانه دانستن و یکتا شمردن حق تعالی است و در نقطه‌ی مقابل آن، شرک به خداوند قرار دارد. نفی هر گونه شرک و شبیه و نظیر و هر گونه ترکیب عقلی خارجی و وهمی از خداوند و اثبات یگانگی باری تعالی، در دائره اثبات یکتایی و توحید حق تعالی می‌گنجد.
دلایل عقلی متعددی بر توحید و یگانگی خداوند وجود دارد؛ مانند: برهان وحدت، برهان نظم (هماهنگی عالم)، برهان وحدت انبیا، برهان نفی شبیه، برهان بی‌نیازی خداوند و برهان وحدانیّت و عدم محدودیت خداوند. در این بین آنچه می‌تواند آسان‌تر ما را به یگانگی خداوند برساند، شناخت این نکته است که برای حضرت حق، هیچ گونه ماهیّت و حد وجودی مطرح نیست و هیچ شریکی ندارد.
یکی از ارکان دین صابئین مندایی توحید است. توحید یعنی اعتقاد به وحدانیّت و یگانگی هیّی ربّی قدمایی (خداوند معظم ازلی). و یکی از مهم‌ترین اصول اعتقادی منداییان است.
بوثه‌ای از کتاب مقدس گنزاربّا (مبارک باد نامش) این امر را به اثبات می‌رساند:
خداوند همه‌ی عالم‌های نور، بالایی، میانی و تحتانی. چهره‌ی بزرگ وقار که دیده نمی‌شود و حدی ندارد. در تاجش دوست و رفیق، و در سلطنتش شریکی ندارد. کسی که به او اعتماد کند سرافکنده نمی‌شود، و کسی که نامش را با حقیقت ستایش کند، نمی‌افتد.
بوثه‌ای دیگر از کتاب مقدس منداییان که نشان از عمق و شدت توحید نزد صابئین مندایی می‌فرماید:
خوشا به حال کامل‌ها که تو را با قلبی پاک شناختند و با اندیشه‌ای راستین تو را یاد می‌کنند و با وجدان‌های سالم به تو ایمان آوردند و تقدیست می‌کنند با دهانی که همه‌اش نیایش است و با زبانی صادق و راستین تو را ستایش نمودند و به تو ایمان آوردند و می‌گویند یکتا است او، مالک نور در حکومتش. و بزرگتر از او نیست.
معاد: یعنی عودت و بازگشتن به حیات و زندگانی اخروی.
معاد در نزد صابئین مندایی بسیار مورد توجه است و منداییان به جهانی غیر از جهان مادی اعتقاد دارند. آنان این دنیا را فانی و ناپایدار می‌دانند و به اعتقاد آنان دنیایی ابدی و جاویدان غیر از این دنیای خاکی موجود می‌باشد، که تمام روان‌های خوب، و بدها بعد از پاک شدن گناهان به آنجا می‌روند.
نشمتاها (روان‌ها) را بر طبق اعمال دست‌هایشان قضاوت می‌کند.
منداییان اعتقاد دارند که نشمتای (روان) هر فردی پس از مرگ برای سنجش اعمالش، گناهان و همچنین خوبی‌هایش از آغاز حیاتش تا رفتن به جایگاه ابدیتش به جایی به نام “اواثر موزنیا” می‌رود امّا قبل از رسیدن به اواثر، نشمتا از هفت مطراثا (برزخ) (طبقات ظلمات یا شکنجه‌گاه‌ها) که بین زمین و دنیای نور قرار دارند، و روان بعد از فوت به مدّت چهل و پنج روز باید این مسیر را طی کند تا به جای ترازو (میزان عدل الهی) برسد و مورد بازخواست قرار بگیرد.
در بوثه‌ای دیگر از کتاب مقدس گنزاربّا (مبارک باد نامش) آمده است:
ای برگزیدگان اعتماد داشته باشید بر کارهای خوبی که انجام می‌دهید. وقتی از جسمتان خارج می‌شوید بر اعمال دست‌هایتان تکیه می‌کنید.
اواثر در عین حال نام یک ملکا یا موجودی نورانی است که به حساب و کتاب ارواح مردگان پرداخته و بد و نیک روان‌ها را حساب می‌کند و ارواح برای سنجش ناچارند که به آنجا بروند. هر روانی بر حسب اعمالش آنجا مورد بازخواست قرار می‌گیرد و بر حسب گناهی که مرتکب شده است به یکی از طبقات مطراثا (طبقه ظلمات) برمی‌گردد تا گناهان او پاک شود و مورد مرحمت و بخشش خداوند قرارگیرد و به عالم نور باز گردد.
ناگفته نماند که طبق نوشته کتب منداییان، روان‌هایی که خیلی گناهکار هستند به انتها فرستاده می‌شوند؛ به انتها می‌رسند در روز بزرگ انتها.
مصوِتّا (مصبتّا): کلمه‌ی مصوتّا یا تعمید در ریشه‌ی زبان آرامی و مندایی به معنای غوطه‌ور شدن در آب و در فرهنگ مندایی به نوع خاصی از مراسم مذهبی گفته می‌شود که در یردنا (رودخانه) انجام می‌پذیرد. تعمید جزء اصول دین منداییان است و بالطبع بر هر فرد مندایی واجب است.
تعمید از ابتدای خلقت بشر، “حضرت آدم (اسوثا و زکوثا نهویلی)” تا به حال بدون انقطاع بوده، بطوری که اولین تعمید مقدس توسط ملکا هیبل زیوا (اسوثا و زکوثا نهویلی) (جبرئیل رسول سلام و درود خدا بر او باد) بر حضرت آدم (اسوثا و زکوثا نهویلی) با نام هیی ربّی قدمایی انجام گرفت و تا به حال ادامه دارد. تعمید یکی از ارکان و اصول مهم دین صابئین مندایی می‌باشد و از اهمیت به سزایی برخوردار است که دین صابئین مندایی را پیوسته استوار و به حقیقت آن را از تغییرات دنیوی محفوظ نگه داشته است.
اهمیّت تعمید در دین مندایی به حدی است که اگر فرزندی متولد شود و مراسم تعمید برایش اجرا نشود در شمار منداییان به حساب نمی‌آید و چنانچه بچه‌ای تعمید نکرده و به دلایلی فوت نماید، هیچ مراسم دینی و مذهبی را نمی‌توان برایش انجام داد. در حقیقت با تعمید نوزاد، مندائیت او تثبیت می‌شود.
کتاب مقدس گنزا ربّا (مبارک باد نامش) می‌فرماید:
به نام خداوند بزرگ. نیکوکارانی که به یردنا (آب روان) می‌روند، با نور وجودت منور می‌شوند و تو ای خداوند مهربان آنها را، حفاظت و پابرجا کن و عهد آنها را به عرش سوق ده، خداوند پیروز است.
هر شخص مندایی که با آگاهی کامل به استقبال تعمید می‌رود تحولی گسترده در وضعیت روحی و تطهیر جسمی وی پدیدار می‌شود، بطوری که بر هوای نفسانی غلبه کرده، نور ایمان وی افزون می‌شود و به خداوند یکتا نزدیکتر می‌گردد.
عواملی که شخص تعمید شونده قبل از تعمید باید رعایت کند:
۱- جسم باید پاک باشد وآغشته به هیچ نوع مواد رنگی و آرایشی نباشد اعم از پوست و مو.
۲- جسم باید سالم باشد (زخمی نباشد به صورتی که ترشحاتی از آن خارج نشود).
۳- اطمینان از درست پوشیدن رسته (لباس دینی).
۴- دانستن ملواشه (اسم دینی).
۵- برداشتن یک اکلیل و گذاشتن آن در انگشت کوچک دست راست و انجام دادن مراسم رشامه (وضو) قبل از تعمید.
۶- ایستادن کنار یردنا (رودخانه) و خواندن بوثه “ورود به یردنا”.
تعمید بر این افراد واجب است:
۱- تعمید بر نوزادان بعد از ۳۰ روز واجب می‌باشد.
۲- تعمید عروس و داماد دو بار قبل از مراسم عقد و یک بار بعد از یک هفته‌ی عقد واجب است.
۳- تعمید علمای روحانی که به نوعی امبطل (در مراسم دینی اشتباه کنند) واجب است.
۴- افرادی (سامرایی) که حمل جنازه را انجام داده‌اند؛ تعمید بر آنها واجب است.
۵- تعمید برای زن زائو بعد از یک ماه و پاک شدن واجب است.
۶- تعمید برای اشخاصی که در امبطلات ذبح کنند، یا در امبطلات سنگین گوشت، ماهی و تخم پرندگان بخورند، واجب است.
۷- چنانچه شخصی به نوعی نازل شود مانند دست زدن به جنازه و کمک کردن به حاملین جنازه، کمک کردن در بستن تخت جنازه، دست زدن به دختر یا خانمی که در ابتدای پریودی است و هنوز طماشه نکرده است، دست زدن به عروس و داماد در یک هفته‌ی عقد، مرد یا پسری که دچار جنب شود؛ اگر همگی در این شرایط بودند و لب به غذا یا آب بزنند و بخورند، تعمید بر آنها واجب است.
۸- اشخاصی که در ۳۶ ساعت اعتکاف عید بزرگ نازل می‌شوند و نمی‌توانند روزه بگیرند و غذا یا نوشیدنی میل می‌کنند در کنشوزهلی سال بعد، تعمید با رسته‌ی نو، بر آنها واجب است.
رشامه و براخه (وضو و نماز): یکی از مهم‌ترین اصول و یکی از ارکان اصلی دین صابئین مندایی می‌باشند.
“رشامه” به معنی «طهارت و پاکیزگی» است. رشامه باعث طهارت جسم، روح و روان برای حضور در پیشگاه محبوب حقیقی است و مقدمه معراج آدمی است از خاک به ملکوت. یک شخص متدیّن مندایی موقع انجام رشامه باید پاک و سرحال باشد و خود را برای سخن گفتن با خدای خویش آماده سازد.
انجام مراسم رشامه و براخه (وضو و نماز) بر هر فرد مندایی که به قدرت تشخیص و درک میرسد، واجب است.
رشامه (وضو) شامل ۱۲ بوثه می‌باشد که هر کدام از بوثه‌ها مختص به یکی از اعضای بدن هستند و موقع خواندن هر کدام از بوثه‌ها عمل مربوط به آن عضو انجام می‌شود مثلاً بوثه‌ی شستن دست‌ها، هم زمان با خواندن بوثه، دست‌هایمان را نیز می‌شوییم.
قبل از انجام مراسم رشامه، باید ابتدا سر را با بَرزِنقای سفید (عمامه یا روسری) پوشاند و سپس همیانه (کمر‌بند پشمی) را به کمر بست. بستن همیانه برای انجام رشامه و براخه به غیر از روزهای امبطل سنگین واجب است. موقع انجام رشامه جوراب، کفش و دمپایی باید از پاها خارج شوند، ولی پوشیدن صندل چوبی بلامانع است. قبل از انجام رشامه باید زیورالات را از دست‌ها بیرون آورد، همچنین پوست صورت، دست‌ها، پاها و ناخن‌ها باید از مواد آرایشی پاک شوند.
هر شخص باید رشامه و براخه خود را با ملواشه (نام دینی) خودش بخواند و انجام دهد. چنانچه بوثه‌های رشامه و براخه به ترتیب خوانده نشوند، باید آنها را از اول خواند. آب رشامه باید روان باشد و قطع نشود مثل آب رودخانه و یا آبی که توسط شخص دیگری برای انجام رشامه روی دست رشامهکننده ریخته می‌شود. در زمان انجام دادن رشامه، صحبت کردن و یا خواندن بوثه‌ی اضافی، رشامه را باطل می‌کند. عینک زدن بعد از رشامه و زمان براخه اشکالی ندارد. همچنین عطسه، سرفه و خمیازه رشامه و براخه را باطل نمیکنند.
ترجمه‌ی بوثه‌های (آیه‌های) رشامه:
به نام خدای بزرگ. دست‌هایمان را با حقیقت شستشو داده و لب‌هایمان با ایمان سخن گفته، سخنانی درخشان، و افکارم اندیشه‌های نورانی را جذب نموده است.
تبرک و ستایش شده است نامت، ای صاحبم مندا اد هیی، تبرک و ستایش شده است،آن چهره‌ی عظیم با وقار و جلال که از خودش منبعث شد.
من (ملواشه‌ی رشامه کننده) نشان شدهام با نشان خداوند، نام خداوند و نام مندا ادهیی بر من یاد شدند.
گوش‌هایم شنیدهاند صدای خداوند را.
بینیام استشمام نموده است عطر خداوند را.
نشانم که بر من است، نبود با آتش و نبود با روغن، و نبود مانند آن که با مسح شدن تدهین شدهاست. نشانم در یردنای بزرگ آب حیات است که کسی به قدرتش نمی‌رسد. نام خداوند و نام مندا اد هیی بر من یاد شده است. ظلمت مقهور شده و نور برقرار گشته است، نام خداوند و نام مندا اد هیی بر من یاد شده است.
دهانم با دعا و ستایش پر شد.
زانوهایم خم می‌شوند و دعا می‌کنند خدای بزرگ ازلی را.
پاهایم در راه‌های حقیقت و ایمان به خداوند گام برمیدارند.
من (ملواشه ی رشامه کننده) تعمید شدهام با تعمید بِهرَم بزرگ مخلوق خدای عظیم، تعمیدم مرا حفاظت و به عرش صعود خواهد داد. نام خداوند و نام مندا اد هیی بر من یاد شده است.
بر پاهایم، دست‌های هفت و دوازده شریر مسلط نخواهند شد. نام خداوند و نام مندا اد هیی بر من یاد شده است.
“براخه” به معنای پرستش و ادای طاعت ایزد متعال و عرض نیاز به سوی خدای عالمیان است، به طریقی که شریعت پیامبران وارد شده است که در این معنا معاد است.
بوثه‌ای (آیه‌ای) از کلام خداوند در کتاب مقدّس گنزاربّا (مبارک باد نامش) فرمودند:
قیام کنند و ستایش نمایند مالک اعلای نور را؛
خداوندگار همه عالم‌ها را سه بار در روز و دوبار در شب.
برای انجام دادن براخه باید رو به اواثر، جهت شمال جغرافیایی به حالت عادی ایستاد و بوثه‌های مربوط به هر زمان (صبح، ظهر و عصر) را خواند.
هنگام خواندن بوثه‌ی اسوث ملکا (سلام و درود بر فرشتگان) کمی تعظیم میکنیم و در جاهایی که به کلمه (سغدنا) میرسیم تعظیم کامل میکنیم. طبق فرموده‌ی کتاب مقدس گنزاربا (مبارک باد نامش) بر هر مندایی واجب است که هیّی ربّی قدمایی را سه بار در روز و دو بار در شب عبادت کند. مراسم رشامه و براخه صبح با طلوع آفتاب، ظهر حدوداً ساعت یک و عصر کمی قبل از غروب آفتاب انجام می‌گیرد، همچنین دو بار در شب خداوند معظم را عبادت کرد.
صُما (روزه): از نظر منداییان دارای اهمیّت بسیار و یکی از شش رکن مهم و اصلی منداییان است.
هیّی ربّی قدمایی در گنزاربّا (مبارک باد نامش) می‌فرماید:
برایتان می‌گویم ای برگزیدگانم، برایتان شرح می‌دهم ای مؤمنینم،
روزه بگیرید روزه‌ی بزرگ که از خوردن و آشامیدن این دنیا نیست.
روزه گیرند چشمانتان از چشمک زدن و به بدی نگاه نکنید.
روزه گیرند گوش‌هایتان از گوش دادن به درب‌هایی (حرف‌هایی) که از آنِ شما نیست.
روزه گیرد دهانتان از گفتن دروغ شریرانه و دروغ و ریا را دوست نداشته باشید.
روزه گیرد قلبتان از اندیشه‌های بد، نفرت ،کینه و جدایی در قلبتان نباشد. کسی که کینه داشته باشد، کامل و سالم خوانده نخواهد شد. هر کس که ریا داشته باشد و افکارش را با حقیقت پاک ننماید، دعا و نیایش، پاداش و خیرات برایش محاسبه نمی‌شود و در آتش شعله‌ور خواهد افتاد.
روزه گیرند دست‌هایتان از قتل، و به قتل نرسانید. و دزدی نکنید.
روزه گیرد بدن‌هایتان از همسری که از آنِ شما نیست.
روزه گیرند زانوهایتان و سجده نکنند و زانو نزنند برای شیطان و اصنام (بت‌های) دروغین.
روزه گیرند پاهایتان از راه رفتن فریبکارانه و چیزی که از آنِ شما نیست بپرهیزید و انجام ندهید.
روزه بدارید این روزه‌ی بزرگ را و رهایش نکنید تا آنکه از بدن‌هایتان خارج شوید. اعتماد کنید بر اعمال خوبی که انجام می‌دهید؛ وقتی از جسمتان خارج می‌شوید می‌توانید بر این اعمال خوب تکیه نمایید.
زدقا (خیرات): یکی از ارکان مهم و یکی از اصول دین صابئین مندایی است و بر هر شخص مندایی واجب است که زدقا دهد. تعریف کلمه‌ی زدقا در لغت، به دو معناست: یکی رشد و نمّو و دیگری پاکی.
کلمه‌ی زدقا به سهمی اطلاق می‌شود که انسان مؤمن از مال خود خارج می‌کند و به فقرا می‌دهد، به این دلیل است که در پرداخت آن، امید رشد و افزایش مال همراه با خیرات و برکات را دارد، و موجب تزکیّه و پاکی روح و روان پرداخت کننده می‌شود.
بوثه‌هایی از کتاب مقدس گنزاربّا (مبارک باد نامش) می‌فرماید:
اگر ببینید گرسنه‌ای را سیرش کنید؛ اگر ببینید تشنه‌ای را سیرابش کنید؛ اگر ببینید برهنه‌ای را بر گردنش لباس و پوشش قرار دهید. هر کس که بدهد و هر کس که اعطا نماید (بخشش کند) به او پس داده خواهد شد.
خیرات بدهید که با ارزش‌تر از همسر و فرزندان است.
وای بر کسی که داشت و از نعمتش اعطا نکرد، گناهانی برای خودش انجام داد.
آیا منظور از دادن زدقا فقط مادیات است؟ خیر، طبق کتاب مقدّس گنزاربّا (مبارک باد نامش) زدقا ارزش و معنای والایی دارد ولی متأسفانه اکثراً فقط معنای مادی آن را در نظر می‌گیرند.
“زدقا” چیست؟ کمک کردن به هم نوع، به هر طریقی را زدقا می‌گویند. زدقا می‌تواند پول و مادیات باشد. زدقا می‌تواند دادن یک لیوان آب به یک شخص تشنه باشد. زدقا می‌تواند لباس پوشاندن یک برهنه باشد. زدقا می‌تواند فقیری را به هر نحوی سر و سامان ببخشیدن باشد. زدقا می‌تواند پرداخت برای تعمید باشد. زدقا می‌تواند پرداخت برای مسقتا یا دخرانی باشد. زدقا می‌تواند برای کمک به جامعه‌ی روحانیّت یا انجمن، جهت استحکام دین باشد. زدقا می‌تواند وسیله‌ی نجات یک بیمار باشد. زدقا می‌تواند کمک کردن به یک مظلوم باشد. زدقا می‌تواند آموزش علم، دانش و معرفت باشد. زدقا می‌تواند از زور خود برای کمک کردن به انسان‌های ضعیف باشد. زدقا می‌تواند محبّت کردن؛ بخشیدن و خیلی چیزهای دیگر باشد.
پس فکر نکنیم اگر ما سرمایه نداریم، نمی‌توانیم زدقا دهیم. شما با ایمانی که دارید می‌توانید به مردم راه درست و ایمان را نشان دهید و آنها را هدایت کنید، شما با زبان خوب و ملایمی که دارید، می‌توانید مشکلات مردم را حل نمایید.
محرمات
در کتاب مقدس ما گنزا ربّا (مبارک باد نامش)، دورى و پرهیز کردن از کارهاى بد زیاد سفارش شده، از جمله کارهاى بدى که ذکر شده، اینها هستند:
۱- قتل نفس: قتل نفس عمدى یکى از بزرگترین گناهان در دین صابئین است، و در گنزاربّا (مبارک باد نامش) آمده است، کسى که مرتکب قتل نفس می‌شود، اسمش به کلى از مندائیت پاک می‌شود و دیگر مندایى به حساب نمى‌آید.
۲- زنا: زنا نیز یکى از کارهاى حرام و ناروا و مکروهى است که انجام دهندگان این عمل به واسطه رواج دادن فساد در جامعه منفور هستند و مرتکبین این گناه نیز بخشوده نخواهند شد.
۳- مسکرات: تمام نوشیدنى‌ها و چیزهایى که مست کننده هستند، مانند شراب، خمر و غیره که خوردن و نوشیدنى آنها باعث مستى و از خود بى‌خود شدن می‌شوند، حرام هستند. در کتاب گنزاربّا (مبارک باد نامش) صریحاً بوثه‌هایى در این رابطه ذکر شده است. یکى از این بوثه‌ها اینچنین می‌باشد:
هر کس که شرابخوارى نموده و خمر بنوشد و به لهو و لعب پرداخته و به جاهاى ناپاک پا بگذارد، در دهانش آتش گداخته خواهند ریخت و سهم جهنم خواهد شد.
۴- دروغ: دروغ نیز یکى دیگر از کارهاى ناپسندى است که به شدّت منع شده است. در کتابمان سفارش زیاد زیاد شده که خودتان را هیچ وقت به کارهایى از قبیل دروغ گفتن، سخن چینى، تقلب، نفاق و غیره آلوده نکنید.
۵- ربا خوارى: ربا خوارى یکى از اعمالى می‌باشد که انجام آن منع شده و مجازات شدیدى در آن دنیا براى رباخواران در کتب دینى بیان شده است.
۶- ازدواج با غیر مندایى و نیز با خواهر و برادر تنى و ناتنى، عمه، خاله، دایى، عمو، جد، جده، برادرزاده، خواهرزاده، خواهر زن، البته تا قبل از مرگ زن ( اگر مردى زنش فوت کند، می‌تواند با خواهر زنش ازدواج کند)، برادر شوهر حتى بعد از مرگ شوهر حرام و غیر مجاز می‌باشد.
۷- سِحر و جادو: توصیه‌هاى زیادى در رابطه با یاد نگرفتن و انجام ندادن سِحر و جادو در کتاب مقدسمان گنزاربا آمده است و این کار بسیار بد و ناروا شمرده شده است. در یکى از بوثه‌ها اینچنین آمده است:
یاد نگیرید سِحر و فریب شیطان را و به دروغ شهادت ندهید.
۸- خوردن گوشت خوک، گراز و تمام حیوانات وحشى و درنده و کلا همه‌ى حرام گوشت‌ها، حرام است.
۹- کارهایى از قبیل فخرفروشى، ظلم، چپاول، تجاوز به حریم دیگران و غیره از اعمال ناپسند هستند و غیره.